Bauhaus a modernistyczna biżuteria amerykańska

Jevelx
30 paź
4 minut(y) czytania

Jak zmieniło się podejście do biżuterii od lat 20. do II wojny światowej

Po I wojnie światowej biżuteria była symbolem powrotu do życia, elegancji i ekstrawagancji. Styl Art Déco dominował w Paryżu i Nowym Jorku: geometryczne linie, symetria, egzotyczne motywy, bogactwo materiałów — platyna, diamenty, onyks, koral, emalia. Domy takie jak Cartier, Boucheron, Van Cleef & Arpels, Jean Fouquet łączyły sztukę dekoracyjną z prestiżem i rzemieślniczą perfekcją. Biżuteria miała zdobić i podkreślać status społeczny, a nie wyrażać indywidualność twórcy.

Wielki Kryzys (1929) i zmiany społeczne przyniosły koniec epoki rozrzutnego luksusu. Art Déco zaczęło ustępować modernizmowi i racjonalizmowi: prostsze formy, mniej kosztowne materiały, większy nacisk na funkcję i nowoczesność. W projektach pojawiały się inspiracje architekturą, maszyną, ruchem, światłem. Biżuteria stała się bardziej geometryczna, dynamiczna, architektoniczna — a zarazem bardziej „demokratyczna”.

Alexander Calder

W Europie idee Bauhausu (1919–1933) oraz ruchów takich jak De Stijl czy Konstruktywizm zaczęły wpływać również na jubilerów.

Biżuteria miała być nie tylko ozdobą, ale manifestem nowoczesnego myślenia o formie. Zamiast drogocennych kamieni pojawiły się srebro, stal, szkło, drewno, akryl – materiały „codzienne”. Projektant biżuterii stał się artystą, eksperymentatorem, a nie rzemieślnikiem luksusu.

W czasie wojny brak metali szlachetnych i surowców wymusił eksperymenty: artystki i artyści zaczęli używać plastiku, aluminium, drewna, miedzi, a nawet materiałów z recyklingu. Biżuteria stawała się symboliczną, osobistą, emocjonalną formą ekspresji w trudnych czasach.

Po zamknięciu Bauhausu przez nazistów w 1933 roku wielu artystów i pedagogów tej rewolucyjnej szkoły zostało zmuszonych do opuszczenia Niemiec. Ich podróż za ocean – do Stanów Zjednoczonych – zapoczątkowała nowy rozdział w historii nowoczesnego rzemiosła, a w szczególności biżuterii artystycznej.

Walter Gropius, założyciel Bauhausu, został profesorem architektury w Harvard Graduate School of Design, gdzie promował idee „uczciwej formy”, funkcjonalizmu i konstrukcji opartej na prostocie.

Josef i Anni Albersowie przyjęli zaproszenie do Black Mountain College w Karolinie Północnej – uczelni eksperymentalnej, gdzie sztukę i rzemiosło traktowano jako równorzędne dziedziny poznania. To właśnie tam powstawały pierwsze amerykańskie interpretacje modernistycznego rzemiosła: proste, geometryczne, pełne ekspresji materiału.

Anni Albers wybitna tkaczka i teoretyczka sztuki związana z Bauhausem, tworzyła biżuterię w duchu, który można nazwać „modernistycznym minimalizmem z codziennych materiałów”.

Biżuteria Anni Albers powstała z ciekawości, potrzeby i odwagi – nie z mody ani z potrzeby dekoracji. Dziś, w epoce recyklingu i designu zrównoważonego, jej twórczość brzmi wyjątkowo aktualnie. Naszyjnik z połączonych wsuwek, czy wykorzystujący łyżkę cedzakową jako główny element oraz inne jej prace, można oglądać na stronach Fundacji Anni I Josefa Albersów.

László Moholy-Nagy, węgierski artysta i teoretyk, otworzył w 1937 roku w Chicago The New Bauhaus, przemianowany później na School of Design, a w 1944 roku na Institute of Design. W jego programie kluczowe miejsce zajmowało światło, przestrzeń i eksperyment – idee, które bezpośrednio wpłynęły na kształt nowoczesnej biżuterii. Jedną z jego studentek była Margaret De Patta, pionierka „rzeźbiarskiej” biżuterii, która wykorzystywała szkło i półprzezroczyste kamienie do gry światłem – dokładnie tak, jak Moholy-Nagy eksperymentował ze światłem w fotografii i filmie.

Margaret de Patta

Równolegle z Chicago, inne ośrodki – jak Cranbrook Academy of Art w Michigan (kierowana przez fińskiego architekta Eliela Saarinena) – przyciągały emigrantów i ich uczniów z Europy. Cranbrook stało się amerykańskim odpowiednikiem Bauhausu: uczono tam projektowania, metaloplastyki, szkła, ceramiki i tkaniny.

Harry Bertoia

Z tego środowiska wywodzili się artyści tacy jak Harry Bertoia, Maija Grotell, Florence Knoll, a w kolejnych latach — także projektanci biżuterii inspirowani ideą „sztuki użytkowej

dla nowego społeczeństwa”.

Harry Bertoia

W tych szkołach — Black Mountain College, New Bauhaus (Institute of Design) i Cranbrook Academy — kształtowała się nowa generacja amerykańskich twórców, którzy w latach 40. i 50. stworzyli unikalny język modernistycznej biżuterii. Była to biżuteria intelektualna, abstrakcyjna, inspirowana architekturą i rzeźbą. Tworzona z prostych materiałów: srebra, miedzi, szkła, drewna, akrylu, nie dla ozdoby, lecz jako manifest nowoczesnego myślenia o formie i tożsamości.

Po II wojnie światowej nowojorskie Greenwich Village stało się prawdziwym epicentrum eksperymentalnej biżuterii. To tutaj, w małych warsztatach i sklepach prowadzonych przez artystów, narodził się nowy sposób myślenia o biżuterii — jako o sztuce noszonej, a nie dekoracji użytkowej.

Wielu pionierów tego ruchu – Sam Kramer, Art Smith, Ed Wiener, Paul Lobel i Paul Voltaire – nie miało formalnego wykształcenia jubilerskiego. Uczyli się sami, podpatrując siebie nawzajem, eksperymentując z techniką i formą. Ich pracownie w Village były miejscem spotkań artystów, architektów i projektantów, którzy łącząc rzemiosło z awangardową sztuką, tworzyli nowy język nowoczesnej biżuterii.

Art Smith, Sam Kramer, Ed Winer

Frank Rebajes- imigrant samouk, który rozwijał własne sposoby na uzyskiwanie różnych efektów wykończenia powierzchni miedzianej. W jego pracach pojawiają się organiczne formy, inspiracja naturą ,abstrakcyjne wiry, twarze.

Frank Rebajes

Sam Kramer, z jego surrealistycznymi broszami przypominającymi żywe organizmy, Art Smith – mistrz monumentalnych, rzeźbiarskich form inspirowanych afrykańską sztuką, czy Paul Lobel – projektujący z myślą o czystej linii i funkcji – wszyscy oni pokazali, że biżuteria może być manifestem indywidualizmu i wolności twórczej.